วิเคราะห์คุณค่าของเรื่อง

๑.   แนวคิดที่สำคัญของเรื่อง      -แนวเรื่องใหญ่   - แนวเรื่องหลักของพระอภัยมณีเป็นเรื่องพลัดพรากและการติดตามหากัน จะดำเนินเรื่องเป็นตอนๆ มักเกี่ยวพันกับเรื่องตัณหาของมนุษย์ คือ กามตัณหา ภวตัณหา และวิภวตัณหา - ตัณหาเหล่านี้นำไปสู่ความวุ่นวาย คือการสงครามระหว่างเมืองผลึกและเมืองลังกา 
    - สุนทรภู่จบเรื่องด้วยการให้ตัวละครสำคัญออกบวช
     -แนวเรื่องย่อย เป็นการอธิบายพฤติกรรมของตัวละครเป็นตอนๆ
ตอนพระอภัยมณีเรือแตก แนวคิดหรือสาระสำคัญ ได้แก่ความรักของหญิงชายที่ไม่คู่ควรกัน ย่อมสลัดรักตัดรักกันได้ง่าย  เช่น ความรักระหว่างผีเสื้อสมุทรกับพระอภัยมณี
ตอนสินสมุทรโดยสารเรือโจรสุหรั่ง แนวคิดสำคัญคือ
      - เด็กต้องการความรักและความอบอุ่นจากมารดา
      - เด็กย่อมมีประสบการณ์น้อยกว่าผู้ใหญ่ จึงขาดความรอบคอบ
      - การใช้สติปัญญาในการแก้ปัญหาอย่างฉลาด ทำให้พันอันตรายได้
๒.   คุณค่าของเรื่อง       -คุณค่าด้านเนื้อเรื่อง           - เรื่องเป็นแนวใหม่ต่างจากเรื่องจักรๆ วงศ์ๆ โดยนำเรื่องราวจากที่ต่างๆ มาประกอบเป็นโครงเรื่อง ทำให้เรื่องน่าตื่นเต้น เร้าอารมณ์ผู้อ่านให้อยากรู้อยากเห็น อยากติดตามเรื่อง 
          - ฉากของเรื่องเกี่ยวกับท้องทะเล เกาะและเมืองชายทะเล ก่อนให้เกิดบรรยากาศเงียบเหงา ว้าเหว่ น่ากลัว ซึ่งผิดกับวรรณคดีเรื่องอื่นๆ 
      -คุณค่าด้านวรรณศิลป์       ๑) จินตนาการ สุนทรภู่มีความคิดก้าวหน้าในด้านวิทยาการสมัยใหม่ และความคิดเหล่านั้นกลายมาเป็นความจริงในภายหลัง
                    มีกำปั่นนั้นยาวยี่สิบเส้น                 กระทำเป็นตึกกว้านสถานถิ่น
            หมากมะพร้าวส้มสูกปลูกไว้กิน                 ไม่รู้สิ้นเอมโอชโภชนา
           เลี้ยงแพะแกะไก่สุกรห่าน                         คชสารม้ามิ่งมหิงสา
           มีกำปั่นห้าร้อยรายล้อมมา                        เครื่องศัตราสำหรับรบครบทุกลำ  
      ๒) การพรรณนา
         - อารมณ์ขัน
                  นางผีเสื้อเบื่อหูว่าจู้จี้                      เจ้าบาลีเลือกแปลมาแก้ไข
           ไหนนรกตกลงที่ตรงใด                           ช่วยพาไปดูเล่นให้เห็นจริง
         - อารมณ์อ้างว้างเปล่าเปลี่ยว
                   ยะเยือกเย็นเส้นหญ้ารุกขาเขา           สงัดเหงาเงียงเสียงสำเนียงหาย
           จันทร์กระจ่างพร่างพื้นโพยมพราย                เรไรรายหริ่งร้องทั้งลองไน
                 .............................................................
           นางฟื้นองค์ทรงกายกระหายหิว                   ให้หวิวหวิวหวาดไหวฤทัยถวิล
           ภาณุมาศผาดเยี่ยมเหลี่ยมเมฆิน                  นางปลุกสินสมุทรไม่ไหวกายา
         - ให้จินตภาพชัดเจน
                 สำเภาโผนโยนโยกโบกสะบัด             หางเสือพลัดพลาดเสียงฉาดฉาน
            เหล่าล้าต้าต้นหนพวกคนงาน                   ต่างเซซานซวนทรงไม่ตรงกาย
    ๓) ลีลากลอน        - การใช้คำให้เกิดความงามทางด้านภาษาและให้อารมณ์
        - การเล่นคำสัมผัสอักษร กลอนส่วนมากจะมีสัมผัสอักษรได้ไพเราะมาก เช่น
                 ครั้นลูกหลับกลักลุกทุกข์สะอื้น            จนดึกดื่นเดือนลับไม่หลับใหล
          เผยหน้าต่างวังเวงวิเวกใจ                         ละห้อยไห้หวนคิดถึงบิดา
    ๔) การใช้ความเปรียบ (อุปมาอุปไมย)                 แล้วผันผายกายก่ำดังตำลึง                 ให้รุมรึงร้อนรนสกนธ์กาย
         ซึ่งเมตตาว่าจะเลี้ยงไว้เคียงคู่                       พระคุณอยู่ข้าพเจ้าเท่าเขาหลวง
         ตัวเป็นกามาประสงค์ซึ่งหงส์ทอง                   จะไปถองเสียให้สมอารมณ์มัน
    ๕) การใช้สำนวนภาษา                “โจรสุหรั่งฟังนางว่าช่างพูด                  บิดตะกูดเกเรทำเผลไพล่”
                 “มิโอนอ่อนผ่อนผันทำปั้นปึ่ง               จะให้ถึงปล้ำปลุกสนุกหรือ
๓. คุณค่าด้านความรู้     วัฒนธรรมและประเพณี
    - ด้านการครองเรือน                “ซึ่งเมตตาว่าจะเลี้ยงไว้เคียงคู่              พระคุณอยู่ข้าพเจ้าเท่าเขาหลวง
          แต่อย่าให้ได้อายชายทั้งปวง                     ค่อยหนักหน่วงอย่าเพ่อด่วนทำลวนลาม”
     - การตีฆ้องร้องป่าว  เช่น เมื่ออังกุหร่า แจ้งให้ไพร่พลทราบข่าวให้ยอมแพ้แก่สินสมุทร
                “แล้วตีฆ้องร้องป่าวเหล่าทหาร             มาหมอบกรานเรียงรายทั้งซ้ายขวา
         หน่อนรินทร์สินสมุทรก็พูดจา                       ภิปรายปราศรัยทั่วทุกตัวคน”
     - การเดินเรือ  สมัยก่อนเวลากลางคืนเรือที่แล่นในทะเลต้องจุดไฟไว้ที่ปลายเสา และเนื่องจากมีการเดินเรือเป็นจำนวนมาก จึงต้องมีการยิงปืนให้สัญญาณกันตลอดเวลา
                ครั้นพลบค่ำโคมรายทุกปลายเสา          ทหารเป่าแตรสัญญาดังฟ้าลั่น
        ยิงปืนตึงปึงปังประดังกัน                           เป็นสำคัญทุ่มยามตามสัญญา การแสดงสภาพชีวิตและความเป็นอยู่ของบรรพบุรุษในเรื่องพระอภัยมณีสะท้อนให้เห็นสภาพชีวิตความเป็นอยู่  ค่านิยม  ความเชื่อของบรรพบุษ เช่น
     - พระมหากษัตริย์เป็นประมุขของประเทศ  สังคมไทยผูกพันอยู่กับพระมหากษัตริย์ หากขาดองค์พระประมุขแล้ว พลเมืองย่อมว้าเหว่ขาดที่พึ่ง ไพร่ฟ้าประชาชนย่อมได้รับความเดือดร้อน 
               โอ้สงสารผ่านเกล้าเจ้าประคุณ              เมื่อมีบุญสารพัดไม่ขัดขวาง
       จากสมบัติพลัดพรายมาวายวาง                    เสียในกลางเกลียวคลื่นไม่คืนเมือง
             ...........................................................................................
       ทั้งไพร่ฟ้าสารพัดจะขัดเคือง                        ใครจะเปลื้องปลดร้อนให้ผ่อนเย็น   - เรื่องพระอภัยมณี แสดงให้เห็นภัยจากโจรสลัดที่เที่ยวดักปล้นเรือต่างๆ ในทะเล เช่น
              “คอยตีเรือเหนือใต้ได้สิ่งของ               เที่ยวแล่นล่องตามคลื่นทุกคืนค่ำ”
    - ความเชื่อเรื่องเวทมนต์คาถา  เช่น
              จะล่มลำสำเภาเข้าไม่ได้                     แลเห็นไฟล้อมเหมือนกับเขื่อนขัณฑ์ 
        ด้วยเดชะเวทมนต์คนทั้งนั้น                       ประกอบกันผีสางให้ห่างตัว
                 ..................................................................
       จะจับผัวกลัวมนต์เป็นพ้นไป                       แต่โลดไล่โผผางมากลางคืน 
    - ความเชื่อในเรื่องบาปบุญคุณโทษ   สุนทรภู่ได้สอดแทรกหลักธรรมในเรื่องการนับถือพระพุทธศาสนา ไว้ในเรื่องมากมาย โดยเฉพาะเรื่องบาปบุญคุณโทษเพื่อให้คนประพฤติดี ทำบุญสร้างกุศล
              อย่าลุ่มหลงจงอุตส่าห์รักษาศีล             ให้เพิ่มภิญโญไปดังใจหมาย
      อย่าฆ่าสัตว์ตัดชีวิตคิดอุบาย                        จะจำตายตกนรกอเวจี
ความเข้าใจธรรมชาติของมนุษย์   - มนุษย์ย่อมมีความรัก  ความรักย่อมนำมาซึ่งความทุกข์ 
     นางผีเสื้อสมุทรรักพระอภัยมณี เป็น ความรักระหว่างชายกับหญิงและได้รับความทุกข์จากการที่พระอภัยมณีหนีจากนาง
     นางสุวรรณมาลีกับสินสมุทร เป็นความรักระหว่างแม่กับลูก  เมื่อนางสุวรรณมาลีเห็นสินสมุทรสลบไปก็เกิดความทุกข์กลัวสินสมุทรจะสิ้นชีวิต 
    โจรสุหรั่ง ก็อยากได้นางสุวรรณมาลีเป็นภรรยาทำให้เป็นความทุกข์เพราะไม่ได้รับความรักตอบ ทำให้ต้องตายด้วยฝีมือของสินสมุทร
  - ความขัดแย้งของมนุษย์เกิดจากกิเลสตัณหา ซึ่งผิดศีลทั้งสิ้น การผิดศีลย่อมทำให้เกิดความเดือดร้อนต่อตนเองและผู้อื่น
  - ผู้นำต้องมีความยุติธรรม เห็นอกเห็นใจ มีเมตตากรุณาต่อผู้อื่นจึงจะเป็นผู้นำที่ดีได้ เช่น พฤติกรรมของสินสมุทร เมื่อฆ่าโจรสุหรั่งแล้วก็ไม่ได้ทำร้ายผู้อื่น นอกจากนี้ยังมีความเมตตากรุณาต่อบรรดาโจรสลัด หลังจากให้ทุกคนเลิกประพฤติตัวเป็นโจรสลัดแล้ว สินสมุทรยังได้นำงินทองของโจรสุหรั่งออกมาแจกแก่โจรทุกคน และให้อังกุหร่ามีสิทธิ์ขาดในการคุมเรือ เพราะเคยเป็นรองหัวหน้าโจรมาก่อน
  -รูปรสกลิ่นเสียง อันได้แก่ร่างกายไม่เป็นแก่นสาร เป็นหลักธรรมทางพุทธศาสนาที่สุนทรภู่ต้องการชี้ให้ผู้อ่านเข้าใจธรรมชาติของมนุษย์ เช่นตอนที่พระอภัยมณีเทศนาสอนผีเสื้อสมุทรว่า
                  แล้วทรงเดชเทศนาภาษาไทย              ด้วยความในโลกีย์สี่ประการ
          คือรูปรสกลิ่นเสียงเคียงสัมผัส                       ที่คฤหัสถ์หวงแหนไม่แก่นสาร
          ครั้นระงับดับขันธสันดาน                             ย่อมสาธารณ์เปื่อยเน่าเสียเปล่าตาย
๔. คุณค่าด้านศิลปกรรม การละครและดนตรี      - ด้านประติมากรรม  ได้มีการสร้างรูปพระอภัยมณีเป่าปี่ รูปนางผีเสื้อสมุทร และนางเงือก โดยปั้นรูปตัวละครเหล่านี้ไว้ที่อนุสารรีย์สุนทรภู่ ที่ อ. แกลง จ. ระยอง
     - ด้านการละคร  ได้มีการนำเรื่องพระอภัยมณีไปแสดงละคร ลิเก หุ่นกระบอก และสร้างเป็นภาพยนตร์การูตูนเรื่องสุดสาคร
     - ด้านการดนตรีและเพลง ได้มีการนำกลอนในเรื่อง พระอภัยมณีไปขับร้องเป็นเพลงต่างๆ ในวงมโหรีและปี่พาทย์ และยังนำกลอนบางตอนไปเป็นเนื้อร้องในเพลงสากล เช่น “ถึงม้วยดินสิ้นฟ้ามหาสมุทร ไม่สิ้นสุดความรักสมัครสมาน” 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                 ที่มา http://thaim5.blogspot.com/2012/12/blog-post_5170.html